گفتمان انقلاب اسلامی پیرامون مهاجرت00 نظر

در این مقاله به بررسی گفتمان انقلاب اسلامی پیرامون مهاجرت می‌پردازیم و از بیانات امام خمینی (ره) برای شرح دیدگاه‌ ولایت فقیه استفاده خواهیم کرد.

 

چکیده

 

اسلام و علمای اسلامی در گفتار و عمل هیچگاه مخالف دانش‌اندوزی و ارتقا سطح تفکر جوامع، نبوده‌اند و همواره بر این امر، به عنوان یک معروف تاکید و توصیه داشته‌اند. جمهوری اسلامی نیز تفکر خود را بر مبنای این حقایق قرار داده است و بازتاب آن در همه جوانب از جمله مهاجرت‌های تحصیلی، قابل ردیابی‌ست. در این مقاله به بررسی گفتمان انقلاب اسلامی پیرامون مهاجرت می‌پردازیم و از بیانات امام خمینی (ره) برای شرح دیدگاه‌ ولایت فقیه استفاده خواهیم کرد.

اداره امور نخبگان و متخصصین ایرانی مقیم خارج، به نحوی که بتوان حداکثر بهره‌برداری را از ظرفیت‌های علمی و پژوهشی آنان در راستای اهداف کلان کشور برد، در طول سال‌های پس از انقلاب اسلامی مورد توجه مدیران بوده و در دوره های گوناگون به آن پرداخته شده است. امام خمینی (ره) در سال‌های نخست پیروزی انقلاب اسلامی و حضرت امام خامنه‌ای (مدظله العالی) نیز در سال‌های پس از آن، همواره رهنمودهایی برای اداره بهینه امور نخبگان و متخصصین ایرانی مقیم خارج از کشور داشته‌اند که در این پژوهش راهبردهای مؤثر در این حوزه بر اساس گفتمان ولایت فقیه و تجارب مدیران ارشد نظام مورد بررسی قرار می‌گیرد.

 

همچنین در خصوص اهمیت و ضرورت تحقیق می‌توان گفت که پدیده مهاجرت به معنای عام آن امری مذموم و ناپسند نیست، ولی پدیده مهاجرت نخبگان به عنوان علت مهاجرت که به خروج وسیع متخصصان و اندیشمندان یک کشور اشاره دارد، برای کشور مبداء بار ارزشی منفی در بر خواهد داشت. نخبگان علمی و فنی سرمایه‌های اصلی کشورها برای پیشرفت و توسعه هستند. کم‌توجهی به مقوله نخبگان و پدیده فرار مغزها، مهاجرت نخبگان و مهاجرت ژن‌های نخبه، از عوامل اصلی عدم توسعه و مشکلاتی نظیر بیکاری، رکود و تورم در کشورهاست. از سوی دیگر برنامه‌ریزی برای استفاده بهینه از ظرفیت علمی سایر کشورها و اعزام نیروی نخبه و  متخصص برای آشنایی با علوم و فنون جدید و انتقال آن به داخل کشور می‌تواند موتور محرک اقتصاد و پیشرفت کشورها باشد؛ لذا ضرورت دارد به موضوع اداره امور نخبگان علمی و فنی از ایرانیان خارج از کشور پرداخته شده و راهکارهای عملی و اجرایی برای استفاده بهینه از این ظرفیت شناسایی به مدیران ارشد کشور ارائه شود. عدم پرداختن به چنین موضوع مهمی، کشور را از بهره‌گیری از ظرفیت نخبگان مقیم خارج برای رشد و پیشرفت کشور محروم کرده و در دراز مدت واگرایی آنان را از جمهوری اسلامی ایران در پی خواهد داشت.

 

گفتمان ولایت فقیه

وضعیت تحصیل ایرانیان در خارج از کشور

در کنار موفقیت‌های برخی از نخبگان ایرانی مقیم خارج از کشور، نکته مهم وجود تبعیض و محدودیت‌هایی است که برای دانشجویان مسلمان و به ویژه کشورهایی نظیر جمهوری اسلامی ایران اعمال می‌گردد. طبیعی است در صورت عدم اعمال چنین محدودیت‌هایی، شرایط نخبگان ایرانی در حال حاضر بسیار متفاوت‌تر از وضعیت فعلی بود. 

امام خمینی (رحمت الله عليه) در این باره می‌فرمایند:

((از بچگی رفتند به خارج، آن‌جا و در آن محیط بزرگ شدند؛ نه آن محیطی که آن‌ها هستند یک محیطی باشد که برای ما تهیه شده است. بدبختی این است که ما در خارج هم که می‌رویم، در یک محیطی که آن‌ها تربیت می‌شوند آن طور نیست برای ما. آن درسی که به ما می‌دهند، فرق دارد با آنکه برای خودشان می‌دهند. کتاب‌های شیخ الرئیس حالا هم شاید در دانشگاه‌های آن‌ها تدریس می‌شود؛ استفاده از آن می‎‌شود. ما آن چیزی که داشتیم کنار گذاشتیم؛ آن چیزی هم که آن‌ها داشتند نتوانستیم پیدا بکنیم.)) (صحیفه امام، ج ۱۰: ۴۵). 

 

 تبعیض آموزشی در خارج از کشور

 امام خمینی (رحمت الله علیه) در پیامی به مناسبت پنجمین سال پیروزی انقلاب اسلامی فرمودند:

«راجع به جوان‌های ما، که از ذخایر بزرگ ما هستند، نمی‌گذارند این‌ها تحصیل کنند؛ رشد فکری برای این‌ها نمی‌گذارند. این‌ها را - حتى آن کس که خارج آمده و تحصیل می‌کند جوری کرده‌اند که این‌ها تحصیل‌شان تحصيل حسابی نشود- به یک حدی می‌خواهند این‌ها را نگه دارند که در همان حد، همان عملگی برای آن‌ها بکنند!» (صحیفه امام، ج ۴: ۳۹۴). 

((و حتی این‌هایی که در خارج آمده‌اند، این‌ها که الان در خارج آمده‌اند برای نیروی اتمی، این‌ها خوب چند دسته‌شان -یک دو دسته‌شان- پیش من آمده‌اند و حرفشان این است که نمی‌گذارند که ما درست تحصيل بکنیم، ما را به یک حد پایین‌تر از اینی که هستیم نگه می‌دارند، نمی گذارند تحصیل بکنند! این‌ها نمی‌گذارند در خود دانشگاهمان تحصیل بکنند. این‌ها تحصیلشان را به بد حد محدودی رساندند.)) (صحیفه امام، ج: ۵۲۲) 

«من در این سفری که به پاریس رفتم که از جاهای مختلف برای ملاقات من آمدند، من جمله از اشخاصی که آمدند، ایرانی‌هایی بودند که در آلمان هستند، چهار صد نفرند. ظاهرا که برای نیروی اتمی آن‌جا رفته‌اند. این‌ها شکایات داشتند، می‌گفتند که اولا ۱۶ ما را نمی‌گذارند که درست ما اطلاع پیدا کنیم از این فنونی که هست» (صحیفه امام، ج : ۲۵۱).

 

مقایسه وضعیت پزشکی در داخل و خارج از کشور 

حضرت امام خمینی (رحمت الله عليه) تلاش زیادی را بر ارتقای اعتماد به نفس همه اقشار ایرانی داشته‌اند و دربارة وضعیت پزشكان داخل و خارج کشور فرموده‌اند:

 ((و یکی از مصیبت‌های بزرگی که برای این ملت بار آوردند، این است که ملت را نسبت به خودشان هم بدبین کردند. این معنا که ما اگر یک مریض پیدا بكنیم در تهران، الان هم می‌گویند که اینجا نمی‌شود، بروید به -مثلا - انگلستان، بروین به پاریس! این یک مطلبی است که از دست آن‌ها برای ما پیدا شده است. یعنی ما خودمان را باختیم در مقابل آن‌ها. شما گمان می‌کنید که در آن‌جا اطبای آن‌ها چنان هستند که اگر کسی برود آنجا چه خواهد شد .... همین مریض‌هایی که در اینجا اگر یک دقتی بکنند، معالجه می‌شوند، وقتی بروند آن‌جا معلوم نیست درست معالجه بشوند. این طور نیست که اطبای آن‌ها یک معجزه‌ای می‌کنند و اطبای ما این طور نیستند)) (صحیفه امام، ج : ۴۲۲).

 

دعوت از پزشکان ایرانی مقیم خارج

«همه باید این معنا را احساس کنیم که کارها را خودمان انجام دهیم و این مسئله خلافی که به ذهن دانش‌آموزان و دانشجویان ما تلقین کرده بودند که به غیر از رفتن به آمریکا و فرانسه و انگلستان در جای دیگری امکان ندارد به جایی رسید و همین امر موجب شد که جوان‌های ما را دسته دسته بردند و فاسد کردند از فکرمان دور کنیم. با بودجه این کشور تحصیل کرده‌اند، خارج رفته‌اند و اهل اینجا هستند و مردم به شما حق دارند، اسلام به شما نظر دارد. این ملت اسلام است که الان در اینجا با آن همه رنج‌هایی که به آن‌ها می‌دهند و با آن همه مصیبت‌هایی که ابرقدرت‌ها برای این‌ها پیش می‌آورند. این‌ها در رنج هستند و شما پزشکانی که در خارج هستید، ما فرض می‌کنیم که شما یک عمر زیادی هم بکنید و در رفاه هم باشید، آخر چه؟ بهتر نیست که در خدمت مستمندان باشید؟ در خدمت مریض‌های کشور خودتان باشید؟ در خدمت این کشوری که مظلوم است و تحت ستم بوده است در سال‌های طولانی و امروز که می‌خواهد از زیر بار ستم شرق و غرب خارج بشود» (صحیفه امام، ج ۱۸: ۲۳۶).

 

تلاش بر عدم اعزام دانشجو به خارج

«در سایه کوشش و به کار انداختن افکار عالیه خود و اعتماد به نفس، احتیاج علمی دانشجویان عزیز را آن گونه بر آورند که از رفتن به خارج مستغنی شوند و این امری است شدنی و اگر تبلیغات خارجی و داخلی عمال غرب و دلباختگان به غربی‌ها نبود، تاکنون تحقق یافته بود. لكن روشنفکران غرب‌زده، این سرسپردگان به انگلستان و فرانسه در سابق و پس از آن به آمریکا، نگذاشتند ما به خود آییم و جوانان ما را مأیوس نمودند؛ جوانان عزیز ما، که سرمایه‌های میهن هستند، باید بدانند که رفتن به غرب و شرق برای آموختن علوم مختلف آنان را از رسیدن به مقصود، که استقلال و آزادی است، باز می‌دارد و وابسته‌ترشان خواهد نمود» (صحیفه امام، ج ۱۸:۳۳۹)

 

«ما باید فکری بکنیم که جوان‌های ما در همین جا خوب تحصیل بکنند و بر فرض احتیاجی به خارج رفتن باشد، به کشورهایی بروند که استعماری نباشد و طمع اینکه ما تحت سلطه آنان باشیم نداشته باشند. و من امیدوارم که به زودی وضعی پیش بیاید که نیازی به خارج رفتن نباشد و این بسته به فعالیت شما آقایان و سایر دوستان در این امر حیاتی است که از وجود این جوان‌های خوبی که داریم چقدر استفاده شود که در همین جا تربیت گردیده و مشغول خدمت به خدا و خلق باشند و از گوش خودمان بیرون بکنیم که همه چیزمان باید از خارج بیاید» (صحیفه امام، ج ۱۸: ۲۱۸)

 

«اما امیدواریم جوانانمان در خود ایران تربیت شوند، برای اینکه در خارج به جوانان ما درس اساسی نمی‌دهند. ان شاء الله روزی بیاید که از جاهای دیگر برای تحصیل به ایران بیایند و ما هرگز احتیاجی نداشته باشیم کسی را به خارج بفرستیم و این امری است شدنی و این طرز تفکر که غیر از خارج در جای دیگر نمی‎شود تحصیل کرد، امری است باطل. چرا که با این گونه تبلیغات می‌خواهند جوانان ما را به خارج بکشند و با تفکر خودشان به ایران برگردانند» (صحیفه امام، ج ۱۹: ۳۱۶)

 

در مقاله‌ای جداگانه به بیانات رهبر معظم انقلاب، آیت‌الله خامنه‌ای، پیرامون مهاجرت تحصیلی با عنوان مهاجرت مطلوب نخبگان از نظر مقام معظم رهبری پرداخته‌ایم.