�� | نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در امور دانشجویان ایرانی خارج از کشور

معرفی برخی اقدامات انجام شده در راستای نگهداشت نخبگان ایرانی و بهره‌مندی از نخبگان خارج از کشور

در این مقاله به معرفی برخی اقدامات انجام شده در راستای نگهداشت نخبگان ایرانی و بهره‌مندی از نخبگان خارج از کشور خواهیم پرداخت. سپس با توجه به نظرات کارشناسان این حوزه و همچنین دغدغه‌های مهاجران نخبه ایرانی، پیشنهاداتی را در زمینه‌های مختلف برای تعیین راهبردی هدفمند به منظور استفاده حداکثری از این پتانسیل شگرف، ارائه خواهیم داد.

با تشکیل شورایعالی ایرانیان خارج از کشور در سال ۱۳۸۲ و راه‌اندازی کارگروه علمی در دبیر خانه این شورا، اقدامات و طرح‌های زیادی برای جذب نخبگان و متخصصین ایرانی مقیم خارج از کشور در راستای کمک به توسعه و ارتقاء سطح علمی کشور صورت گرفت. شناسایی دانشمندان و متخصصان ایرانی مقیم خارج از کشور، ایجاد بانک اطلاعات متخصصان و نخبگان ایرانی، شناسایی نیازهای کشور و اولویت‌بندی آن در زمینه‌های علوم و فناوری، تعامل با متخصصان ایرانی مقیم خارج برای انتقال علم و فناوری به کشور، فراهم نمودن زمینه مشورت و همکاری با متخصصان ایرانی مقیم خارج از کشور، شناسایی زمینه‌های انجام دادن فرصت‌های مطالعاتی و تحصیلات عالیه در خارج از کشور، بررسی علمی علل مهاجرت متخصصان ایرانی با بهره‌گیری از تجربیات بین‌المللی در این زمینه و برنامه‌ریزی برای ارتباط و تعامل بیشتر با آنان، پیشنهاد راهکار، طرح، و لوایح مورد نیاز برای تدوین ضوابط و مقررات لازم برای رفع مشکلات حضور متخصصان در کشور و ایجاد تسهیلات قانونی مناسب، بررسی همه جانبه موضوعات مرتبط ایرانیان خارج با مدارس ایرانی خارج از کشور و ارائه طرح‌های مناسب به مراجع ذیربط برای بهبود کیفیت خدمات آموزشی و بهینه‌سازی ظرفیت آن‌ها به صورتی که بتواند حتی الامکان همه فرزندان ایرانیان مقیم خارج از کشور را جذب کند، ارائه راهکارهای مناسب حمایتی و تشويق ایرانیان به ایجاد مدارس، آموزشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی ترجیحا غير انتفاعی در خارج از کشور و ... از جمله اقداماتی است که از تجارب مدیران ارشد به دست آمده است.

با توجه به گسترش فعالیت‌های فناوری و نوآوری در کشور، ضرورت توسعه و تجاری‌سازی نتایج حاصله از تحقیق، تبادل اطلاعات و دانش فنی با دنیا و به خصوص در منطقه و وجود تعداد کثیری از ایرانیان مسلمان و وطن‌دوست در دیگر کشورها و الزام تلاش برای بهره‌گیری از توان این افراد و مدیریت مغزها، کارگروه علوم و فناوری‌های نوین شورای عالی امور ایرانیان خارج از کشور نیز تشکیل گردید که مهم‌ترین فعالیت‌ها در این حوزه نیز عبارت است از:

۱- هماهنگی در موارد مربوط به تجاری‌سازی فناوری و شرکت‌های واسطه مربوط؛

۲- بستر سازی برای بهره‌گیری از توان ایرانیان مقیم خارج از کشور جهت تبادل فناوری و نوآوری؛

۳- ایجاد ارتباط و هماهنگی مابین شرکت‌های دانش بنیان و بخش‌های خصوصی فناوری داخل و خارج از کشور با همیاری ایرانیان مقیم خارج از کشور؛

۴- شناخت بازارهای هدف توسط ایرانیان مقیم خارج و ارائه آن به فناوران و نوآوران داخل کشور.

طبق اظهارات کمیته علمی و فناوری دبیرخانه شورای عالی ایرانیان مقیم خارج از کشور، برخی شخصیت‌های علمی مطرح فارغ از موضع مثبت یا منفی نسبت به نظام جمهوری اسلامی ایران مانند پروفسور لطفی علی عسکرزاده، تئوریسین نظریه فازی و استاد بازنشسته دانشگاه برکلی، دکتر فیروز نادری، مدیر پروژه‌های فضایی مریخ ناسا، پروفسور عباس فیروزآبادی، استاد برجسته مهندسی نفت جهان، دکتر (مرحوم) مریم میرزاخانی، در سال ۲۰۰۹ از سوی نشریه پاپیولار ساینس در شمار ۱۰ ذهن برتر آمریکای شمالی شناخته شدند؛ استاد ریاضی دانشگاه پرینستون و یکی از ده مغز برگزیده آمریکا، دکتر نامدار بقایی یزدی، مخترع و دانشمند انرژی هسته‌ای مقیم بریتانیا، پروفسور مجید سمیعی، جراح برجسته متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب مقیم آلمان و رئیس افتخاری اتحادیه جهانی جراحان مغز و اعصاب، دکتر فرزانه ورقا خادم، کاشف ژن مؤثر در سخن گفتن و مدیر موسسه ژنتیک لندن، پروفسور کریم نیر نیا، دانشمند و استاد دانشگاه نیوکاسل انگلیس، کاشف سلول‌های بنیادی جنینی اسپرم‎های مولد، پروفسور علی جوان، کاشف ليزر هلیمی و ... از نمونه متخصصین برجسته ایرانی مقیم خارج هستند که در صورت تدبیر و سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی مناسب، شاید برخی از آنان بتوانند در خدمت توسعه و پیشرفت کشور قرار گیرند.

نظرات و توصیه‌ها

همچنین برخی نظرات کارشناسان و مدیران در این پژوهش به طور خلاصه در ذیل ارائه می‌شود:

- مشارکت نخبگان در تصمیم گیری از طریق مشارکت آنان و ایجاد حسی مشترک بین مسئولان کشور و نخبگان داخل و خارج از کشور.

- ایجاد رفاه اجتماعی: شكاف GDP سرانه کشورهای مبدأ با کشور مقصد تأثیر منفی بر مهاجرت دارد.

- ایجاد فرصت اولیه تحصیل از طریق اتخاذ سیاست‌هایی در جهت فراهم آوردن امکان مناسب تحصیل و پژوهش برای همه افراد جامعه.

- توجه لازم به سرمایه انسانی نخبه از طریق بکارگیری مناسب و شایسته در مشاغل کلیدی

- ایجاد فرصت‌های شغلی و توجه به مهارت و شایستگی: فضای کالبدی اشتغال کشور مناسب باشد یعنی در صورت رقابتی بودن صنعت و خدمات کشور، امکانات اشتغال با امنیت بیشتر برخوردار است که این خود در هم‌گرایی جامعه تأثیرگذار و در جذب مهاجران مؤثر است.

- ایجاد نظام آموزشی کارآمد: ایجاد نظام جامع و کارآمد برای ارزیابی و نظارت بر فعالیت‌ها و نحوه استفاده از منابع تحقیقاتی و میزان کارایی و اثربخشی آن.

- بومی کردن نظام آموزشی: داشتن ساختار منظم و انعطاف‌پذیر که با رویکردهای علمی روز تناقض نداشته باشد.

- ارتقاء جایگاه علم در کشور: تلاش در جهت ابزاری نبودن علم، یعنی دانشمندان کمتر در معرض مسائل اقتصادی، سیاسی و غیره گرفتار شوند. تلقی پژوهش به عنوان یک اقدام جهت دستیابی به توسعه و توجه به مطالعات کارشناسی و به کارگیری نتایج و یافته‌های پژوهشی در بخش‌های قانون‌گذاری، سیاست‌گذاری، اجرایی و تولیدی.

- مدیریت بهینه اعتبارات پژوهشی؛ مهم تر از تخصیص اعتبارات پژوهشی، مدیریت بهینه توزیع و مصرف اعتبارات است. به عبارت دیگر با تخصیص بهینه و عادلانه می‌توان قسمت مهمی از عیوب ناشی از کمبود اعتبارات را جبران کرد. معیار عدالت و بهینه بودن اعتبارات، توجه محوری به این مطلب است که مهمترین عامل توسعه نیروی انسانی متخصص، به ویژه محققان هستند و کلید جذب این افراد هم، رعایت احترام و شان ایشان است. نخبگان باید قانع شوند که در کشور، به رغم کمی اعتبارات در مقایسه با کشورهای پیشرفته، بیش از هر جای دیگر تأثیرگذار هستند و همین احساس مؤثر بودن بهترین مانع برای مهاجرت تعداد زیادی از آن‌ها و نیز بازگشت نخبگان و متخصصین به کشور است.

- تأمین تجهیزات علمی و پژوهشی فراهم کردن ابزارها و امکانات پیشرفته تکنولوژیکی مانند آزمایشگاه‌ها و سایر امکانات نرم افزاری و مواد خام.

بر اساس نتایج این پژوهش عوامل مؤثر در اداره امور نخبگان و متخصصین ایرانی مقیم خارج عبارت‌اند از:

- دست‌یابی به فناوری‌های نوین از طریق ایرانیان مقیم؛

- ایرانیان مقیم بستر جذب و فعالیت منابع انسانی مستعد برای اهداف ملی؛

- امکان افزایش صادرات علم و فناوری از طریق ایرانیان مقیم و امکان بهره‌برداری از ایرانیان مقیم برای کمک به افزایش سطح تحصیلات عالیه.

همچنین ابعاد برنامه‌ریزی، هدف‌گذاری و سیاست‌گذاری بیشترین ارتباط را در عوامل مؤثر در اداره امور نخبگان و متخصصین ایرانی مقیم خارج دارند. از جمله پیشنهادات مطرح شده برای اداره بهینه امور نخبگان علمی و فنی از ایرانیان مقیم خارج عبارت‌اند از:

• تقویت هویت اسلامی و ملی ایرانیان خارج از کشور

• توجه مناسب به فارغ‌التحصیلانی که به خارج عزیمت می‌کنند و ارتباط عاطفی با آنان

• طراحی برنامه‌های فرهنگی برای تأكید و توجه به مشترکات مذهبی و ملی و ایجاد علاقه و تشویق حس همبستگی عاطفی با داخل و احساس وفاداری به میهن

• بازسازی اعتماد نخبگان مهاجر نسبت به سیاست، گفتمان و رویکردهای نظام و بزرگداشت نخبگان ایرانی در عرصه‌های متعدد از سوی سازمان‌های رسمی یا غیررسمی در داخل و یا خارج از کشور ایجاد فضای مناسب برای بازگشت ایرانیان متنفذ و مؤثر مقیم خارج از کشور

• سازماندهی ارتباط مؤثر با نخبگان مقیم خارج و اطلاع نخبگان از اینکه نظام مدیریت کشور خواهان بهره‌گیری از آنهاست

• مشارکت‌جویی متخصصان ایرانی خارج از کشور در پروژه‌های توسعه کشور با تقویت و گسترش شبکه علمی ایرانیان متخصص داخل و خارج از کشور

• تلاش برای بهره‌گیری از شبکه‌ها و انجمن‌های علمی-فرهنگی ایرانیان مهاجر در سراسر جهان به منظور امکان‌سنجی و بسترسازی اشتغال متخصصان ایرانی داخل کشور در فعالیت‌های علمی، پژوهشی، آموزشی و اجرایی مرتبط در جهان به منظور کاهش عطش خروج از کشور

• ایجاد ساختار، سازمان و تشکیلات مناسب در سطح ملی برای مدیریت امور مهاجرین خارج از کشور و جلوگیری از سیاست‌های موازی و متناقض در این بخش

• دعوت از ایرانیان مقیم خارج برای برگزاری سمینارهای ملی در داخل کشور و انتقال دانش روز دنیا به نخبگان داخل کشور و اقدام در جهت انجام پروژه‌های مشترک میان دانشمندان داخلی و نخبگان در خارج از کشور

• ایجاد تسهیلات لازم برای بازگشت نخبگان از قبیل پرداخت هزینه سفر و تسهیلات گمرکی و دادن وام‌های مفید و مناسب برای آماده نمودن حداقل وسایل لازم زندگی از جانب این افراد (که البته مورد اتفاق اغلب مدیران است ولی بعضا مديرانی مخالف این امر بوده و آن را تبعیض و جدا کردن ایرانیان داخل و خارج می‌دانند و معتقدند باید به گونه‌ای رفتار شود که تفاوتی بین ایرانیان داخل و خارج از کشور وجود نداشته باشد)

• حفظ پیوند و ارتباطات نخبگان با جامعه ایرانیان از طریق دعوت از اساتید ایرانی خارج از کشور برای برگزاری کلاس‌های درس یا سمینارهای متعدد و ایجاد تسهیلات ویژه برای انجام فرصت مطالعاتی در داخل برای ایرانیان مقیم خارج

• برنامه‌ریزی جهت جذب دیدگاه‌ها، دکترین‌ها و نظریات اقتصادی متخصصان ایرانی خارج از کشور جهت بهبود شرایط اقتصادی کشور

• حل مشکلات مربوط به ادامه تحصیل و خدمت وظیفه عمومی فرزندان دانشجو و دانش‌آموز متخصصان ایرانی که خواستار بازگشت به میهن هستند

• ایجاد یک دانشگاه مجازی با بهره‌گیری از اساتید و نخبگان ایرانی خارج، ایجاد تمهیدات و تسهیلات لازم برای ترجمه و انتشار آثار مفید علمی نخبگان مقیم خارج از کشور به زبان فارسی هم زمان با انتشار در خارج از کشور و انتشار نشریات تخصصی مشترک

• استفاده از پتانسیل نخبگان اقتصادی و سرمایه‌داران ایرانی خارج از کشور برای مدیریت و سازماندهی ایرانیان جویای کار با توجه به نرخ بالای بیکاران تحصیل کرده داخل و شرکت‌های بزرگ تحت مدیریت ایرانیان مقیم در خارج

• و...